İnsan hakları hukukçusu Işıl Kurnaz, İBB Başkanı Ekrem İmamoğlu'nun, 31 Mart 2019’da yapılan yerel seçimlerin iptal edilmesinin ardından yaptığı basın açıklamasında, Yüksek Seçim Kurulu (YSK) başkan ve üyelerine “alenen hakaret” ettiği gerekçesiyle 4 yıl 1 aya kadar hapis cezası talebiyle yargılanmasını yazdı. Fikir suçu diye bir kategori mümkün müdür? Yoksa bu bir tür 'işlenemez suç' mudur?" diyen Kurnaz, "Türkiye’de İmamoğlu’nun YSK üyelerine hakaret ettiği iddiasıyla yaşanan dava ve sonuçları, tam da bu açıdan yani hem siyasi bir başlangıcı olduğu hem de siyasi sonuçları itibariyle bir işlenemez suç olarak görünmüyor mu? İşlenen suçun ağırlığıyla orantılı ceza vermek yerine cezayı türlü çeşitli gerekçelerle arttırarak İstanbul Büyükşehir Belediye’sine kayyım atanmasına kadar giden bir sürecin başlangıç vuruşu yapılmış oldu" ifadelerini kullandı.
Kurnaz'ın yazısı şöyle:
Bugün, Türkiye’de İmamoğlu’nun YSK üyelerine hakaret ettiği iddiasıyla yaşanan dava ve sonuçları, tam da bu açıdan yani hem siyasi bir başlangıcı olduğu hem de siyasi sonuçları itibariyle bir işlenemez suç olarak görünmüyor mu? İşlenen suçun ağırlığıyla orantılı ceza vermek yerine cezayı türlü çeşitli gerekçelerle arttırarak İstanbul Büyükşehir Belediye’sine kayyım atanmasına kadar giden bir sürecin başlangıç vuruşu yapılmış oldu. Kayyım hukukunun, yerelin ve yerel yönetimlerin hakları kadar seçme ve seçilme hürriyetinde de ne derece büyük bir tahribat yarattığını biliyoruz. Tanıl Bora sistematikleşen ve yaygınlaşan kayyım pratiğiyle ilgili yazmıştı: “Bürokratik vesayetle mücadeleyi” dava edindiğini söyleyen bir iktidar, yarattığı yeni ve olağanüstü güçlü bir bürokratik vesayet alanıyla tarihe geçecek.”(1)
Bu tarihe geçme, İstanbul Büyükşehir Belediyesi için de geçerli olacak. Öncelikle İstanbul 7. Asliye Ceza Mahkemesi’nin bu kararı, YSK Başkanlığı tarafından yapılan bir suç duyurusuna dayanıyor. Kurul üyelerinden bazılarının şikayetçi olmadığını da buraya not düşelim. Gerekçeli karar ilginç çünkü İmamoğlu ifadelerinin YSK üyelerini hedef almadığını söylüyor, İmamoğlu’na ilgili soruyu soran gazeteci, bu soruyu İçişleri Bakanı’nın “ahmak” ifadesine karşılık olarak yönelttiğini ve orada kastettiğinin yargısal organlar üzerinde hepimizin bildiği siyasal iktidar baskısı ve etkisi olduğunu vurguluyor. Ama mahkeme yine de suçun YSK üyelerine karşı işlendiğinden şüphe edilemeyeceğini vurguluyor.
Burada ilginç bir ayrıntı var: Mahkeme, Ekrem İmamoğlu’nun belediye başkanı da olsa suçun göreviyle ilgili değil, kişisel suçu olduğunu ve dolayısıyla genel hükümlere göre soruşturmanın yürütüleceğini söylüyor. Peki, çok muhtemel ki tam da belediye başkanlığı ve seçimlerin iptali ile ilgili olan bu suçun, görev ile ilgili suç olarak kabul edilmesi ihtimalinde sanki farklı bir sonuca ulaşmak mümkün müydü diye düşünelim. Eğer görev suçu olarak kabul edilseydi, İmamoğlu genel hükümlere göre değil 4483 sayılı Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun’a göre yargılanacaktı. Yani yargılamanın başlaması için soruşturma izni alınması gerekecekti. Büyükşehir Belediye Başkanları için bu izni verecek ya da vermeyecek mercii kimdi: İçişleri Bakanı.
Türkiye’de muhalif yerel yönetimlerin nasıl bir fasit daire içine hapsedildiklerini göstermesi bakımından ilginç bir vaka yaşıyoruz sanıyorum. Ama tüm bunlardan daha ilginci kamuoyunda da dikkat çekildiği üzere gerekçeli karardaki niyet okuma ve yorum yoluyla anlamı genişletme:
“Direk ahmak kelimesi ile ilgili literatürde Yargıtay kararı bulunmasa da, ahmakla eş anlamlı olan aptal, budala, geri zekâlı sözcüklerinin kullanılması durumunda hakaret suçunun oluşacağına dair birçok Yargıtay kararı bulunmaktadır.”
Bülent Tanör, anayasaya aykırı düşünce fikrini ortaya atıyordu. Ona göre anayasal çerçeve içinde düşünmek, özgürlük konusu değildir. Düşünce özgürlüğü, tam da anayasal çerçeve dışındaki alan için anlam taşır. AİHM’in Janowski v. Polonya davasında, kamu görevinden dolayı kamu görevlisine hakaret davası incelenmiştir. Yargıç Bratza’nın ifade özgürlüğünün sınırlarını içeren karşı görüşü zihni genişletmek için faydalı olabilir: İfade özgürlüğünün, haksızlığa uğramış olma karşısında hiddetle söylenmiş sözleri de içermesi gerektiği fikri.
Tabii düşünce hürriyeti kapsamında siyasi kişiliklerin eleştiri sınırlarının daha geniş olması gerektiği artık bilinen bir içtihat. Ancak bunun bir başka boyutu da hem AİHM hem Yargıtay kararıyla desteklenmekte: Kamu görevlilerinin görevlerini yerine getirirken icra ettikleri eylem ve sözlerine yönelik eleştirilere karşı daha fazla hoşgörü göstermeleri gerektiği. Bu hem AİHM’in bir savcıya yönelik hakarette, kişilerin farklı konumlarından hareketle, kamu görevini icra eden görevlinin daha geniş bir hoşgörüye sahip olması gerektiğini söyleyen Steur v. Hollanda davasında gördüğümüz bir yorum, hem de bu davanın referans olarak gösterildiği Yargıtay kararında.(2) İlgili Yargıtay kararında hâkime hakaretten verilen ceza bozuluyor:
(Hakimin duruşma öncesindeki) hareketinin “meslek etiğine aykırı olarak değerlendirerek, katılanın […] geçirdiği soruşturmayı hatırlatma şeklinde eleştiri ve şikayet hakkı kapsamında görülmesi gerektiği nedenleriyle atılı hakaret suçu öğelerinin oluşmadığı gözetilmeden, mahkumiyet hükmü kurulmasının bozulmasına…”
Çok uzağa gitmeye gerek yok, Türkiye’de satır aralarında bir yerlerde ifade özgürlüğü, hakaret ve kamu görevlisinin kamu görevini yerine getirirken eleştiriye daha fazla açık olmasına ilişkin ilkeler bazen böyle durumlarda işliyor. Ancak bugün Türkiye’de hukuk, yine seçme ve seçilme hakkının bir başka biçimde boşa düşürülmesini sağlamak için kullanılıyor.
Yasada olanı beğenmek ve savunmak için düşünce özgürlüğüne ihtiyacımız yoktur diyordu Bülent Tanör, mealen. Bugün seçme ve seçilme hakkını kullanabilmek için sadece serbest seçim hakkına değil, aynı zaman düşünce özgürlüğüne ihtiyacımız var.
